Styczeń w pełni. Dokucza mróz. To dla mnie nowe doświadczenie, gdyż przez ostatnie dwa lata zimę spędzałem poza Polską. Tym razem nie jestem nawet w Wadowicach – wśród gór i lasów, gdzie uroki zimy łatwiej dostrzec. Siedzę w Krakowie. Zatrzymuje mnie tutaj praca oraz parę innych spraw. Odstrasza zaś marazm panujący w moim rodzinnym mieście… mieście pokrętnej lokalnej polityki i zmęczonych szarugą codzienności ludzi.
Pisać jest o czym, ale czasu niewiele. W przerwie od polityki nadrabiam więc naukowe zaległości. Dzisiaj dwie, jeszcze niepublikowane, prace badawcze. Obie w języku angielskim (dostępne także w dziale DRAFTS).
M. Klinowski, What can logic of action tell us about responsibility and free will?
Tekst pierwszy to praca z dziedziny logiki filozoficznej. Za pomocą rachunku logicznego korzystającego z semantyki możliwych historii (branching time), analizuję w niej proponowane przez różnych badaczy ujęcia ogólnych warunków odpowiedzialności. Jeżeli wierzyć, że rachunek ten w poprawny sposób ujmuje logiczne związki pomiędzy zdaniami języka (wynikania jednych zdań z innych), którym mówimy o sprawstwie i odpowiedzialności, jesteśmy w stanie wskazać najtrafniejsze ujęcie ogólnych warunków odpowiedzialności.
Takie właśnie prace naukowe lubię – krótki tekst z jasną tezą i (pół-)formalnym dowodem na jej poparcie. Co zaś się tyczy samego formalizmu możliwych historii, choć rachunek zbudowany z jego wykorzystaniem wydaje się być użytecznym narzędziem analizy języka, którym opisywane jest sprawstwo, daleki jestem od wyciągania z tego zbyt daleko idących wniosków. Wbrew wyznawanej przez wielu kiepskich filozofów wierze, fakt ten wcale nie oznacza, że żyjemy w jednej z możliwych historii czy światów.
Praca druga została napisana w kooperacji z moim opiekunem naukowym oraz promotorem mojego wątpliwego talentu – Tomaszem Gizbertem-Studnickim. Stanowi ona przykład tekstu, który, gdyby został napisany przez kogoś innego, natychmiast zbudziłby moje podejrzenia. Nie ma tutaj ani badań empirycznych, ani analizy konkretnych przypadków, ani tym bardziej quasi formalnych analiz. Usprawiedliwia nas tylko i wyłącznie to, że nasz tekst jest właściwie pracą z pogranicza teorii i futurologii prawa.
Zawsze imponowali mi futurolodzy. A ponieważ praca ma się ukazać w zbiorze tekstów poświęconych przyszłości sądownictwa, przyjęliśmy sobie za cel identyfikację zagrożeń, z którymi, naszym zdaniem, borykać będzie się musiała teoretyczna refleksja nad praktyką orzekania. Teza, którą formułujemy i uzasadniamy, brzmi następująco.
Ponieważ rzeczywistość społeczna staje się coraz bardziej skomplikowana, a tempo zmian i innowacji stale przyspiesza, siłą rzeczy sędziowie zmuszeni są rozstrzygać coraz bardziej złożone przypadki. Czynią to zaś sięgając po środki, w rodzaju specjalistycznej wiedzy, które nie mają charakteru kryteriów prawnych i nie wchodzą w zakres kultury prawnej. Oznacza to, że decyzje sędziowskie opierają się na elementach, które nie stanowią przedmiotu regulowanego odpowiednimi standardami prawnymi krytycznego namysłu. Znaczenie tych elementów przy wydawaniu sędziowskiej decyzji będzie sukcesywnie rosło.
Wnioski płynące z prezentowanego tekstu mogą posłużyć jako drogowskaz do szczegółowych badań nad rzeczywistą praktyką sądzenia. Jeżeli badania dowiodłyby występowania wskazanego problemu, stanowiłoby to poważne wyzwanie dla istniejących koncepcji teoretycznych opisujących działanie sądów oraz system prawa. Futurologia więc, ale z całkiem interesującym przesłaniem naukowym. Niby czysta robota koncepcyjna, ale z obietnicą rozstrzygnięcia. A wtedy… gdy zostanie dowiedzione, że się mylimy, z pomyłki nikt przecież nie będzie nas rozliczał (na tym polega zaleta teoretycznego gdybania, które w naukach społecznych przyjmuje czasem monstrualne rozmiary). Jeżeli jednak okaże się, że mieliśmy rację, identyfikując pewien społecznie doniosły fenomen…